Tecavüz, kadınlar için büyük bir yıkımdır. Tecavüz olaylarından sonra bazı kadınlar fiziksel olarak ciddi zararlar görmekte, bazıları hamile kalmakta, bazıları da HIV virüsü ile infekte olmaktadır. Ancak tecavüz olayının duygusal olarak yaptığı yıkıcı etkiler fiziksel etkilerden çok daha fazladır. Tecavüze uğrayan kadının yaşamı tamamen değişir.
Kurbanlar hiç bir zaman eski hayatlarına dönmeyeceklerini düşündüklerini ve bu duygunun ölmek gibi bir şey olduğunu söylemektedirler .Dünyada ve ülkemizde milyonlarca kadının yaşadığı tecavüz travması ve bunun sonucunda gelişen fiziksel, sosyal ve psikolojik travmalar, tecavüzü toplumun ve bireyin önemli bir ruh sağlığı sorunu haline getirmektedir. Toplumda yaygın olarak benimsenen tecavüz olgusuna ilişkin bazı yanlış inanışlar, bireyler ve sosyal kurumlar üzerinde olumsuz etki göstermekte bu durum tecavüze uğrayan kadında oluşan psikolojik ve sosyal yaralanmaların şiddetini artırmakta ve bu inanışların varlığı, tecavüze uğrayan kadınların tedavilerini, hukuki işlemlerini, sosyal ve ruhsal durumlarını çok etkilemektedir.
Tecavüz, erkeğin bir kadın veya erkekle onun isteği ve rızası dışında, güç kullanarak, korkutarak veya ilaç, alkol gibi bir madde ile yargılama yeteneğini etkileyerek ya da rıza gösterme yaşının altında bir çocukla yaptığı cinsel girişimlerin tümüdür .
Uluslar arası otörlerde Gise, tecavüzü bir çeşit cinayet, kişinin iç ve en özel kısmının ihlali olarak tanımlar. Brownmiller’e göre ise tecavüz, bedenin cinsel yönden zorla kuşatılması, özel ve kişisel iç alanın kişinin rızası olmaksızın saldırıya uğramasıdır.Kadınların cinsel saldığı ile karşılaşma riskleri 15 aylıktan-82 yaşına kadar kısaca her yaşta kadınlar için vardır. Fakat cinsel saldığı en sık 16-19 ve 20-24 yaşları arasında yaşanmaktadır. Olayların yarısı tamamen bir yabancı, yarısı ise az veya çok tanıdık bir erkek tarafından gerçekleştirilmektedir . Türkiye’de 1993 yılında kayıtlı tecavüze uğrayan kadın sayısı 5860 dır. Gerçekte tecavüz vakaları bu rakamlardan çok daha yüksektir. Ülkemizde tecavüze uğrayanların tecavüzün ispatlanması zorunluluğu nedeniyle kadınlar tecavüze uğradıklarını bildirmekten çekinmektedirler. Tecavüze uğrayan ırzına geçilen kadın hem toplum, hem kanunlar karşısında hep mağdur durumdadır .
TECAVÜZ EYLEMİNİN MAĞDUR ÜZERİNE ETKİSİ
Tecavüz, iç benlik uyumu ile çevre arasındaki dengeyi bozan bir yaşam krizidir. Bireyin duygusal yaşamında karşılaşabileceği en yıkıcı olaylardan biri olabilir ve ömür boyu kalıcı etkiler bırakabilir. Bireylerin durum üzerinde kontrollerini kaybettikleri, kendilerini çaresiz hissettikleri olaylar sonrasında Posttravmatik Stres Bozukluğu yaşamaları sık rastlanan bir durumdur. Yapılan araştırmalar mağdurların 1/3’inin intiharı düşünmüş olduğunu, büyük çoğunluğunun ise yaşadıkları olay sonucu kişiliklerinde kalıcı değişiklikler oluştuğunu ortaya koymuştur .
Saldırı sırasında kişinin vücut bütünlüğü ve zaman zaman hayati tehlikeye girer ve kişi yoğun bir heyecan ve korku yaşar. Cinsel saldırıya uğrayan kişi bu dönem içerisinde hayatı üzerindeki kontrolü kaybeder ve saldırı sonrasında psikolojik reaksiyonlar gösterir. Bu reaksiyonlar günlerce, hatta aylarca sürebilir ve kişinin savunma mekanizmalarını bozup, felce uğratabilir.
Cinsel saldırıya karşı tepkinin yoğunluğu saldırıda yaşanan şiddetle ve yaşla doğrudan ilgilidir. Genel olarak daha genç yaşlarda saldırıya uğrayanlar, yetişkinlik döneminde saldırıya uğrayanlardan daha fazla travma yaşarlar. Bazı kadınlar başlarından geçeni kimseye anlatmayarak olayı inkar etmektedirler. Saldırıyı yıllar boyu bilinç altına itenlerin iyileşme süreçleri gecikmekte ve tecavüzden kaynaklandığını fark edemedikleri birçok duygusal sorun yaşamaktadırlar. Çok az kadın tecavüz sonucu gebe kaldığı halde, bu olasılık kurbanların çoğunu dehşete düşürmektedir. Birçokları da haklı olarak cinsel yolla bulaşan bir hastalık kapmış olmaktan kaygı duymaktadır .
TECAVÜZE UĞRAYAN KADINA YAKLAŞIM TECAVÜZ KRİZ MERKEZLERİ (RAPE CRİSİS CENTER)
Bir çok ülkede tecavüz olaylarının kriminal boyutunun yanında tıbbi yardım boyutu da vardır. Tıbbi yardım özel uzmanlaşma gerektiren bir konudur. Bu nedenle gelişmiş ülkelerde mağdurun ilk başvurusundan rehabilitasyonuna kadar tüm gereksinimlerine yanıt verebilecek multidisipliner bir yaklaşımla hizmet sunan “Tecavüz Kriz Merkezleri” kurulmuştur. Bu merkezler acil kriz girişimleri, cinsel saldırıya uğrayan kadınlara tıbbi tedavi, psikolojik danışmanlık, uzun vadeli kontrol ve danışmanlık gibi hizmetler sunmaktadır. Bu merkezlerde cinsel saldırı olaylarının önlenmesine yönelik eğitim programları düzenlemekte, gerçekleşen olaylarda ise mağdurun zararlarını sosyal, hukuki ve tıbbi açıdan ele alarak yardımcı olmakta ve tecavüze uğrayanların yararlanması için gönüllülerin çalıştığı telefon hattıyla 24 saat danışmanlık vermektedir . Ülkemizde henüz tecavüz kriz merkezleri kurulmamıştır. Oysa bu merkezlere duyulan ihtiyaç aşikardır. Bu yüzden bu merkezlerin görevleri kısmen de olsa kadın-doğum ve acil birimlerinde çalışan hekim ve hemşireler tarafından yapılmalıdır.
SAĞLIK EKİBİNİN YAKLAŞIMI
Tecavüze uğrayan kadının bu travmayı atlatabilmesi için tıbbi, yasal, güvenlik (polis) ve destek sistemlerinin birlikte uyum içinde çalışmaları gereklidir. Bu sistemler bir araya gelerek mağdur ve ailesinin hayatlarını yeniden düzenlemelerine ve bu krizi aşmalarına yardım etmelidirler. Tecavüz Sonrası polis mağdura yaklaşım konusunda yeterli bilgiye sahip, saldırganı bulmak ve tutuklamak için yeterli bir yetkili olmalı, mağdur tıbbi yardım almalı ve kanıt olabilecek materyal toplanmalı, savcı, polis ve tıbbi personel işbirliği içinde çalışmalı ve her biri tecavüzün kendi mesleğiyle ilgili kısmında etkin çalışmalar yapmalıdır .
Tecavüze veya cinsel saldırıya uğrayan kadının tanılanması ilk karşılaşmada başlar. Bu karşılaşma acilde, hastanede, hekim muayenehanesinde veya Tecavüz Kriz Merkezinde olabilir.Kurbanın fiziksel durumunun tanılanması iç ve dış yaralanmaların kapsamını belirlemek ve uygun tıbbi girişimlerde bulunmak için gereklidir . Polis veya mahkeme suç kendilerine bildirildikten sonra ki talebi veya mağdurun bireysel başvurusu üzerine tıbbi muayene istemi gelebilir. Bu muayene en uygun gözlem koşullarını sağlayacak şekilde düzenlenmiş bir ortamda yapılmalıdır. Cinsel saldırıya uğrayan kadını değerlendiren sağlık ekibinin fiziksel ve ruhsal hasarları belirleyip önlemek, jinekolojik anamnez almak, cinsel yolla bulaşan hastalıkları önlemek ve tedavisini yapmak, gebeliği önlemek, olayın doğru kaydını tutmak, delil toplanması için uygun girişimleri yapmak, dokümantasyonunu, transferini titizlikle yapmak, bunları resmi kurumlara bildirmek gibi hem hukuki hem de tıbbi sorumlulukları vardır.
Cinsel saldırı olaylarında yapılacaklar anamnez , fizik muayene ve materyal alımı olmak üzere iki aşamada gerçekleşir. Anamnez alınırken mağdura olayı yeniden canlandıracak özel soruların sorulacağı önceden belirtilmeli, mağdura sevecen ve saygıyla yaklaşılmalıdır. Görüşmede bilimsel terminoloji kullanılmakla birlikte, mağdurun seviyesine göre açıklaması yapılmalıdır. Mağdurun kimlik bilgisi, tıbbi geçmişi ile olayın tarih ve saati, olay ve saldırgan hakkında bilgi alınmalıdır. Daha önceki jinekolojik durumu, özellikle enfeksiyon ve gebelik, oral kontraseptif kullanma durumu, son menstruasyon tarihi ve daha önceki cinsel ilişki tarihi kayıt edilmelidir. Menstruasyon tarihinin bilinmesi, hamileliğin gözönünde tutulması açısından önemlidir. Mağdurun saldırıdan sonra yıkanıp yıkanmadığı, ilaç veya alkol alıp almadığı konusunda bilgi sahibi olunmalıdır
Fizik muayene ve materyal alımı sırasında doktor mağdur ile yalnız kalmamalı, bir hemşire doktora eşlik etmelidir, mağdurun isteği üzerine bir yakını da muayene sırasında yanında bulunabilir. Muayeneye başlamadan önce ilk koşul mağdurun rızasının alınmış olmasıdır. Medikal muayene öncesi kadının rahatlatılarak muayeneye hazırlanması muayenenin travmatik etkisini kısmen de olsa azaltacaktır. Muayenenin tüm aşamaları mağdura iyice anlatılmalı ve başvuruda bulunmakla doğru bir iş yaptığı hissettirilmelidir. Mağdurun muayenesi ve materyal alımı tamamlandıktan sonra mağdur ile yaralanmanın şiddeti, enfeksiyon ve gebelik olasılığı konuşulmalıdır. Mağdurun takip etmesi gereken tedavi şekli anlatılmalı, mağdurun endişeleri ve beklentileri dinlenmeli, yanlış anlamalar giderilmelidir. İlk muayeneden sonraki günlerde fiziksel ve ruhsal iyileşmenin kontrolü gereklidir. Tıbbi kontrol 6 haftalık jinekolojik randevuları kapsamalıdır. Eğer mağdur telefonla yardım istiyorsa saldırı sonrası yapılması gerekenler hakkında bilgi verilmelidir .
PSİKOLOJİK YAKLAŞIM
Tecavüz, mağdurun duygusal dengesini bozar ve psikolojik bir kriz yaratır. Psikolojik değerlendirme, olayın kurban tarafından nasıl algılandığını belirlenmesini, başa çıkma davranışlarının ve sosyal destek sistemlerinin belirlenmesini kapsamalıdır. Mağdurun psikolojik durumunun değerlendirilmesinde başlıca kaygıları dinlenmeli, yapılacak işlemlerle bilgi vermeden önce bu ortamda güvende olduğunu anlatılmalıdır. Tanılamada önemli bir ayrıntı da kendini suçlama davranışıdır. Kurbanın kendini suçlamayıp suçlamadığını değerlendirmelidir.
TECAVÜZE UĞRAYAN KADINDA ORTAYA ÇIKAN SORUNLAR
Kurbanın ve yakınlarının sağladığı bilgileri analiz edildiğinde bir çok olası hemşirelik tanılarına ulaşabilir. Belirlenmiş hemşirelik tanılarından bazıları tecavüze uğrayan kadın için uygun hemşirelik girişimleri konusunda rehber olacaktır. Tecavüze uğrayan kadında ortaya çıkan fiziksel sorunlar arasında infeksiyon riski, travma riski, beslenmede değişme, akut ağrı, uyku düzeninde bozukluk, seksüel disfonksiyonyer alır.
Emosyonel sorunlar arasında ise anksiyete, tecavüz travma sendromu, ruhsal sıkıntı, başarısız sosyal iletişim, güçsüzlük, korku, beden imajında bozukluk, öz-saygı yetersizliği, rol performansında değişme, kimlik bunalımı, başa çıkma mekanizmalarında yetersizlik, aile içinde yetersizlik, şerefinin tehlikeye düşmesi, aile ilişkilerinde değişme, büyüme ve gelişmede değişme, sözlü iletimde başarısızlık, fiziksel ve emosyonel tepkiler ve sağlık bakım gereksinimleriyle ilgili bilgi yetersizliği yer almaktadır .
TECAVÜZ SONRASI DÖNEMDE PLANLAMA
Seksüel saldırı veya tecavüz kurbanına yönelik amaçlar tecavüz travma sendromunun acil, belli aralıklarla ve uzun süreli aşamaları boyunca kadına yardım etmeyi içerir. Acil yapılacaklar, kurbanın fiziksel iyiliğinin geliştirilmesi, sürdürülmesi ve dava muamelelerinde kullanılacak olan kanıtların toplanmasıdır. İlk saatler içinde yapılacak planlama ise kurbana tıbbi bakım, önemli yakınlarına durumu bildirme, kurbanın sağlık merkezinden ayrılması ve güvenliğinin sağlanması ve bu dönem sırasında bir kriz danışmanı ile iletişim kurması için plan yapılmasını içermelidir.
Saldırıdan sonraki bir kaç gün içinde mağdurla yeniden iletişim kurma, onu bir destek merkezine gönderme ve destekleyici danışmanlığın devamı için plan yapılmalıdır. Uzun vadeli planlar ise belirli stres (sıkıntı) zamanlarında (örn: polis araştırmaları, mahkeme, olayın yıldönümü) destek sağlamayı kapsar .
Saldırı hakkında konuşmaya cesaretlendirmek
Fiziksel gereksinimler karşılandıktan sonra, mağdur kadınla terapötik ilişki kurulmuşsa kadın saldırı hakkında duygularını ifade etme ihtiyacı hisseder. Kadın olay ve duyguları hakkında konuşması için cesaretlendirilmelidir. Erken dönemde bütün duygularını ifade etme kadının tecavüzün alçaltıcı ayrıntıların rağmen bu deneyimi kabullenerek kontrolünü ve kendisine olan saygısını tekrar kazanmasına yardım eder .
Fiziksel güven endişesini gidermek
Hemşire mağdur kadın ile ilk iletişimi sırasında kadının kendi fiziksel güvenliği ile ilgili kaygılarını fark eder. Mağdur kadına artık güvenlikte olduğu hissettirilmelidir .
Mağdur kadının yakınları için gerekli rehberliği sağlamak
Tecavüze uğrayan kadın, ailesi ve arkadaşları ile ilgili kaygılarını çoğunlukla ifade eder. Hemşire mağdur kadının yakınları ile görüşmeyi, onlara bilgi vermeyi, kurbana nasıl davranacakları konusunda rehberlik etmeyi teklif etmelidir. Aile ve arkadaşlarının duygularını özellikle kızgınlık duygularını açıklamalarına yardım etme, onları bu duyguların yoğunluğundan kurtarabilir, onları daha duyarlı ve kurbana daha destekleyici hale getirebilir.
Kurbanın yakınları, daha iyi olacağına inandıklarından durma sessiz kalırlar. Bu suskun, sessiz yaklaşım mağdur kadında suçluluk, utanç ve kocasının /partnerinin aşkına layık olamama duygularının artmasına yol açacaktır. Yakınlarının mağdur kadınla iletişim kurumalarına yardım edilmelidir .
Mağdur kadının kontrolleri için plan yapmak
Mağdur kadın ve hemşire, kadının belli aralıklarla fiziksel ve psikolojik açıdan izlem ve kontrolü için beraberce plan yapmalıdırlar. Mağdur kadını bir danışmanlık merkezine gönderilebilir veya merkezden telefonla yardım almasına karar verilebilir .
Yaşamını tekrar düzene koyması için danışmanlık yapmak
Mağdur kadın saldırıyı izleyen günlerde soru sormak, konuşmak ve duygularını paylaşmak için hemşire ile yeniden iletişim kurmak isteyebilir. Hemşire kadına kendisine nasıl ulaşabileceği hakkında yazılı bilgiler vererek yardım edebilir. Kadın yaşamını yeniden düzenlemeye çalışırken hemşire yüz yüze veya telefonla danışmanlık yaparak kadına yardımcı olabilir.
Saldırgan yargılanırsa mağdur kadın bilgi vermek için mahkemeye çağrılır. Mağdur kadının, mahkemeye çağrıldığında yabancılar karşısında olayı yeniden anlatmaya hazırlanmak için daha önce prova yaparak kendini hazırlaması, kadına tanımadığı insanlar karşısında olayı anlatırken kendini nasıl hissedeceğini anlamak açısından da yararlı olacaktır. Genellikle suçluyu yargılamak için yapılan mahkeme, kadının hayatını tekrar düzene koyduğu zamandan sonra yapılır. Kadın tecavüz travma sendromunun akut fazını atlatmıştır ve daha önceki yaşantısına dönmeye başlamıştır. Mahkeme, kadının çaresizlik ve korku duygularını yeniden hissetmesine neden olur. Kadın bu stresli ve sıkıntılı zamanda, bir hemşire danışmanın desteğine gerek duyabilir. Kadın mahkemenin olası sonuçlarına hazırlanmalı, bu konudaki duygularını açıklamalıdır. Ayrıca kadının bu gerçekle nasıl baş edebileceği konusu gözönünde tutulmalıdır. Çünkü her tecavüz davası kadının lehinde sonuçlanmaz ve her saldırgan mahkum edilemez .
DEĞERLENDİRME
Hiç bir kadın cinsel saldırı veya tecavüz için hazırlıklı değildir. Tecavüz olayında oluşan duygular boğucu ve bunaltıcıdır. Tecavüz travmasından sonra iyileşme genel bir davranış partneri izlemesine rağmen, her kadın kişisel başa çıkma becerileri, kişilik özellikleri, stres öyküsü ve sosyal iletişim ağı ile bir deneyim kazanır.
Hemşire, girişimlerin etkinliğini ve başa çıkma mekanizmalarının gelişmesini izlemek için mağdur kadını her görüşmede değerlendirmelidir. Bu bir değerlendirme süreci olmasına rağmen hemşire daha yararlı olabilecek bir tedavi şekline yönelebilir. Bazı kadınlar için tecavüz, başa çıkma becerilerinde büyük bir çökmeye yol açabilir ya da kadın yeterli başa çıkma becerileri geliştiremeyebilir. Bu durumda uzman klinik hemşiresi, psikolog, psikiatrist ya da sosyal hizmet uzmanı ile bireysel terapi tercih edilmelidir .
TECAVÜZÜN ÖNELENMESİNE YÖNELİK ÖNERİLER
Tecavüz giderek artan bir tehdittir ve kadınların en iyi savunması uyanık ve hazırlıklı olmaktır. Her tecavüz olayı önceden sezinlenmez fakat tedbirli davranmak, tehlike sinyallerini fark edilmesine yardım edebilir. Tecavüze uğramaktan kaçınmanın en iyi yolu buna uygun ortam yaratmamaya özen göstermektir. Bunun için; kadınlar istemedikleri cinsel ilişkilere “hayır” demeli, alkol ve uyuşturucudan uzak durmalı, geceleri aydınlık, güvenli bölgelerde yürümeli ve yalnız olmaktan kaçınmalı, takip edildiklerinde derhal kalabalık yerlere gitmeli, ev, işyeri ve arabalarında gerekli güvenlik önlemlerini almalıdır .
